علائم برونشکتازی چیست؟
گاهی بروز نشانه‌ها و علائم برونشکتازی ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول می‌کشد. علائم و نشانه‌های متداول نایژه فراخی شامل این موارد می‌شوند:
- سرفه مزمن روزانه
- تنگی نفس
- سرفه خونی
- خس‌خس سینه یا صدای غیرطبیعی سینه
- درد قفسه سینه
- سرفه همراه خلط غلیظ و علائم ناراحتی نای
- خستگی
- عفونت تنفسی مکرر
- کاهش وزن
- تغییر ظاهر ناخن‌های دست و پا
سرفه و درد قفسه سینه از علائم برونشکتازی هستند.
چه زمانی خلط نشانه برونشکتازی است؟
شایع‌ترین نشانه این بیماری، سرفه مزمن همراه با میزان زیادی خلط یا حتی خلط خونی به صورت روزانه ثابت است. وجود خلط فراوان در مجاری هوایی متسع (گشاد شده) همراه با عفونت مکرر مزمن می‌تواند نشانه این بیماری باشد.
برونشکتازی و ناباروری
شواهد نشان می‌دهند که نوع سیستیک این بیماری بسته به میزان جریان هوا تغییر می‌کند. در نتیجه تخلیه مخاط دچار مشکل شده و سینوس بینی مزمن، اوتیت میانی و پولیپ بینی و نهایتا برونشکتازی ایجاد میشود. بیماری که با کاهش تحرک اسپرم‌ها همراه است که در نهایت به ناباروری ختم میشود.
علت بروز بیماری برونشکتازی چیست؟
هر آسیبی که به ریه برسد، ممکن است علت بروز نایژه فراخی باشد. به صورت کلی، علت برونشکتازی می‌تواند فیبروز کیستیک (CF) باشد که به آن برونشکتازی فیبروز کیستیک می‌گویند. این اختلال نوعی بیماری ارثی و ژنتیکی است که در فرایند تولید طبیعی مخاط اختلال ایجاد می‌کند.
نوع دیگر برونشکتازی غیر فیبروز کیستیک است که ارتباطی با نوع CF ندارد. بیماری‌های زیر شایع‌ترین علت بروز این بیماری در افراد به شمار می‌آیند:
- بیماری التهاب روده
- بیماری‌های خود ایمنی
- اچ آی وی
- بیماری انسداد مزمن ریوی (COPD)
- عفونت‌های ریوی مثل سل و سیاه سرفه
- آسپرژیلوزیس آلرژیک (نوعی واکنش آلرژیک ریه به قارچ است.)
- عملکرد غیرطبیعی سیستم ایمنی
- کمبود آلفا ۱ آنتی تریپسین
۱. آيا فیبروز سیستیک منجر به برونشکتازی می شود؟
بیماری فیبروز سیستیک یکی از علل اصلی برونشکتازی به شمار می‌آید و بیماری ریوی مزمنی است که باعث گشادشدن و اتساع غیرعادی و زخم مجاری هوایی یا همان برونش‌ها میشود. بیماری فیبروز سیستیک ورود و خروج هوا به ریه‌ها را سخت می‌کند و مخاط را از مجاری برونش‌ها از بین می‌برد.
درواقع ژن معیوب و پروتئین‌های CF، بدن را مجبور به تولید مخاط ضخیم‌تر و چسبناکی می‌کنند که باعث مسدودشدن ریه‌ها میشود. عفونت مزمن کشنده ریه‌ها به خاطر فیبروز سیستیک باعث اتساع و نابودی مسیرهای هوایی ریه‌ها یا همان برونشکتازی میشود.
۲. چه کسانی بیشتر مستعد ابتلا به بیماری نایژه فراخی هستند؟
این بیماری معمولا به خاطر بیماری‌هایی مثل فیبروز کیستیک و سندروم کارتاژنر (PCD) به وجود می‌آید که باعث ازبین‌رفتن مجاری هوایی برونش‌ها یا جلوگیری از دفع مخاط در برونش‌ها میشود. ابتلا به این بیماری در هر سنی محتمل است و شیوع آن با افزایش سن ۸ تا ۱۰ برابر بیشتر میشود. به طور کلی، دو سوم مبتلایان به نایژه فراخی را زنان تشکیل می‌دهند.
بیماری نایژه فراخی با انسداد مزمن ریوی همراه است.
۳. ارتباط بیماری برونشکتازی و کرونا چیست؟
بیماران مبتلا به این بیماری بیشتر در معرض ابتلا به عفونت‌های دستگاه تنفسی هستند، ابتلای بیماران برونشکتازی به کرونا می‌تواند خطرناک باشد، چرا که ابتلا به ویروس کرونا در بیماران برونشکتازی باعث تشدید آسیب‌دیدگی ریه میشود.
۴. آیا انسداد مزمن ریوی باعث برونشکتازی میشود؟
برونشکتازی و بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) دو بیماری مزمن هستند که باعث آسیب به ریه‌ها می‌شوند. علل و درمان هر کدام متفاوت است. در برخی موارد، بیماری انسداد مزمن ریوی ممکن است علت اصلی ابتلا به برونشکتازی باشد. در این بیماری جریان هوا در ریه‌ها مسدود میشود.
۵. طول عمر بیماران برونشکتازی چقدر است؟
اگر درمان این بیماری به موقع و صحیح باشد و بیمار تحت کنترل و پیگیری صحیح قرار بگیرد، طول عمر بیماران برونشکتازی نرمال خواهد بود. مرگ در اثر سایر بیماری‌ها مانند بیماری قلبی یا سرطان، در افراد و بیماران مبتلا به این بیماری به مراتب بیشتر از مرگ مستقیم به‌خاطر بیماری برونشکتازی است.
۶. برونشکتازی و سیاه سرفه
اگر بافت و ماهیچه‌های اطراف برونش‌ها یا نایژه‌ها آسیب ببینند و از بین بروند، برونشکتازی ایجاد میشود. دلایل زیادی برای این اتفاق وجود دارد که معمولا علت شایع آن داشتن عفونت ریه از گذشته، مانند ذات الریه یا علائم سیاه سرفه است که به برونش‌ها آسیب می‌رساند.
اصلی‌ترین روش تشخیص نایژه فراخی، سی تی اسکن ریه است.
روش های تشخیص برونشکتازی
رایج‌ترین روش تشخیص این بیماری، سی‌تی قفسه سینه است. بدون اینکه بیمار دردی احساس کند، ساختار قفسه سینه و مسیرهای هوایی ریه را به طور کامل و دقیق نشان می‌دهد. به علاوه اینکه این روش تشخیص بیماری می‌تواند محل آسیب ریه و میزان آن را هم مشخص کند.
پس از تایید تشخیص برونشکتازی در سی تی قفسه سینه، پزشک باتوجه‌به معاینه بالینی، علت بروز این بیماری را تعیین می‌کند تا بتواند از تشدید و پیشروی بیماری جلوگیری کند. روش‌های متداول برای تشخیص علت این بیماری شامل این موارد میشود:
- آزمایش میزان ایموگلوبین
- ام ار ای ریه و قفسه سینه
- آزمایش شمارش افتراقی کامل خون
- تست کشت خلط برای آزمایش قارچ، باکتری و مایکروباکتری
درمان برونشکتازی (آیا برونشکتازی درمان دارد؟)
با دنبال کردن روش‌های درمان بیماری‌های عفونت مایکوباکتریایی، نقص ایمنی، فیبروز کیستیک و بیماری خودایمنی می‌توان راهی برای کنترل و درمان این بیماری پیدا کرد. در حالت کلی، درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد و صرفا روش‌های درمانی به کنترل بیماری کمک می‌کنند.
هدف اصلی درمان بیماری نایژه فراخی، کنترل ترشحات نایژه و عفونت است. روش‌های متداول برای درمان این بیماری عبارت‌اند از:
- توانبخشی ریه
- پاکسازی مجاری تنفسی با فیزیوتراپی قفسه سینه و تمرینات تنفسی
- مصرف آنتی‌بیوتیک برای پیشگیری و درمان عفونت
- مصرف داروهای گشادکننده نایژه با هدف بازکردن راه‌های هوایی مثل تیوتروپیم و آلبوترول.
- مصرف داروهای رقیق‌کننده مخاط
- مصرف خلط‌آور
- اکسیژن درمانی
- واکسن برای پیشگیری از عفونت تنفسی
- برداشتن قسمتی از ریه در صورت خونریزی ریه
| علائم نایژه فراخی | روش تشخیص بیماری برونشکتازی | درمان برونشکتازی |
| سرفه مزمن | اسکن توموگرافی کامپیوتری (HRCT) با وضوح بالا | آنتی‌بیوتیک درمانی |
| تولید حجم زیادی از خلط | اشعه ایکس قفسه سینه | تکنیک‌های پاکسازی راه هوایی |
| تنگی نفس | تست‌های عملکرد ریوی | گشاد کننده‌های برونش استنشاقی |
| درد قفسه سینه | کشت خلط | کورتیکواستروئیدها |
۱. درمان قطعی برونشکتازی
این بیماری در حال حاضر درمان قطعی ندارد و صرفا روش‌های درمانی برای کنترل و جلوگیری از پیشرفت بیماری هستند. فیزیوتراپی قفسه سینه یکی از روش‌های درمان و کنترل این بیماری است. بیمار جلیقه نوسانی را می‌پوشد و با فرکانس بالا ریه را از مخاط پاکسازی می‌کند.
جلیقه با ایجاد حالت فشردگی و رهاسازی قفسه سینه، حالت سرفه ایجاد کرده و باعث تخلیه مخاط از دیواره لوله‌های برونش میشود. یکی دیگر از روش‌های درمان این بیماری، تخلیه ترشحات برونش با کمک نیروی جاذبه است که درمانگر تکنیک‌هایی را برای سرفه و تخلیه مخاط اضافی به بیمار آموزش می‌دهد.
برونشکتازی در حال حاضر درمان قطعی ندارد.
۲. جراحی برونشکتازی
جراحی لوبکتومی (lobectomy) روش جراحی برونشکتازی است که در صورت شدت آسیب‌دیدگی ریه‌ها و خونریزی، جراحی برونشکتازی انجام میشود. در این عمل بخش آسیب‌دیده ریه برداشته میشود، اما قسمت‌های سالم ریه دست نخورده باقی می‌مانند. بیشتر عمل‌های جراحی این بیماری، امروزه با کمک دوربین انجام می‌شوند تا خطرات جراحی به حداقل برسند. جراحی برونشکتازی با بیهوشی عمومی انجام میشود.
۳. درمان جدید برونشکتازی
در شرایط حاد و پیشرفته این بیماری که بخشی از ریه‌ها دچار خونریزی می‌شوند، گزینه جراحی مطرح است. متداول‌ترین روش درمان برونشکتازی، مصرف آنتی‌بیوتیک است. CMS I-neb روش درمان جدید این بیماری است که تکنیک استنشاقی بوده و دوز دارو را مستقیما به ناحیه بیماری می‌فرستد. این روش جدید باعث شده است که میزان آسیب‌پذیری سیستمیک عامل مسمومیت به حداقل برسد.
۴. درمان برونشکتازی در طب سنتی ممکن است؟
در طب سنتی اعتقاد بر این است که بهترین روش درمان برونشکتازی و بیماری‌های ریه، پاکسازی ریه‌ها است. طبع ریه سرد و تر است بنابراین برای درمان گیاهی برونشکتازی، مواد غذایی که طبع مخالف آن یعنی گرم و خشک داشته باشند می‌توانند ریه را پاکسازی کنند. این موادغذایی شامل موارد زیر هستند اما به یاد داشته باشید که در مصرف آنها زیاده‌روی نکنید:
- شیره خرما
- چای سیاه
- آجیل‌هایی مانند پسته و فندق و بادام
- شیر و گوشت شتر
- نخود
- انبه
- زنجبیل
انواع برونشکتازی کدامند؟
این بیماری بر اساس نوع آسیبی که به مجاری هوایی می‌زند، انواع مختلفی دارد که عبارت‌اند از:
- استوانه‌ای یا لوله‌ای
- واریسی یا سیستیک
برونشکتازی لوله‌ای شایع‌ترین نوع این بیماری است که کم‌خطرترین نوع این بیماری هم محسوب میشود و شدیدترین نوع آن هم سیستیک است.
۱. برونشکتازی فیبروز سیستیک
برونشکتازی عبارت است از اتساع دائمی مجاری هوایی یا همان نایژه فراخی. علت آن التهاب برونشی مزمن ثانویه به خاطر تخلیه نامناسب میکروارگانیسم‌های مختلف و عفونت‌های مکرر در مجاری هوایی است. برونشکتازی فیبروز سیستیک (CF) یا برونشکتازی فیبروز کیستیک بیماری ارثی است که از والدین ناقل این ژن معیوب به فرزند منتقل میشود.
برونشکتازی CF باعث ایجاد مخاط غیرطبیعی در مجاری تنفسی شده و مخاط دستگاه تنفسی، دستگاه گوارشی و دستگاه تناسلی را ضخیم‌تر و چسبناک‌تر می‌کند. در نتیجه، برونشکتازی CF باعث عفونت مکرر ریه‌ها، انسداد ریه‌ها و مرگ میشود.
۲. برونشکتازی غیر فیروز سیستیک
برونشکتازی غیر CF یا برونشکتازی غیر فیبروز کیستیک به خاطر بیماری‌هایی مثل عفونت‌های ریوی (سل و سیاه سرفه)، اچ آی وی، بیماری خود ایمنی، واکنش آلرژیک به عفونت‌های قارچی، بیماری انسداد مزمن ریوی و بیماری التهاب روده ایجاد میشود.
۳. برونشکتازی در کودکان
بیماری برونشکتازی دوران کودکی معمولاً به علت فیبروز کیستیک (CF)، سندرم کارتاژنر (PCD) و اختلالات خاصی که سیستم ایمنی (سیستم دفاع طبیعی بدن) را تضعیف می‌کنند، ایجاد میشود.
برونشکتازی در کودکان هم رخ می‌دهد.
۴. برونشکتازی و بارداری
مطالعات نشان دادند که بیماران مبتلا به برونشکتازی، حاملگی را بدون مشکل و بدون تغییر در علائم خود تحمل می‌کنند. علاوه بر این، به نظر می‌رسد که برونشکتازی اثر نامطلوبی بر نتیجه بارداری ندارد.
۵. تفاوت برونشیت و برونشکتازی چیست؟
بیماری برونشیت ریه که به آن نایژه آماس هم می‌گویند، در واقع التهاب نایژه‌های شش به خاطر تورم نای یا نایژه‌ها است. باکتری و ویروس‌های ناشی از مصرف سیگار یا هوای آلوده باعث تحریک و التهاب مجاری اصلی تنفسی ریه‌ها شده و نتیجه آن برونشیت مسیر هوایی ریه‌ها یا برونش‌ها است.
اما برونشکتازی بیماری گشادشدن مسیر هوایی ریه‌ها است که باعث بزرگ و متورم شدن دائمی نایژه‌ها میشود. برونشیت بیماری ویروسی است که از طریق ارتباط با بیمار ناقل یا تماس با جسم آلوده به راحتی منتقل میشود.
۶. برونشکتازی کیستیک چیست؟
برونشکتازی بخشی از بیماری فیبروز کیستیک ریه‌ها است که عوامل مختلفی دارد. بیماری برونشکتازی کیستیک باعث گشادی و نابودی همیشگی دیواره هوایی ریه‌ها میشود.
عوارض بیماری برونشکتازی چیست؟
برخی از عوارض این بیماری شامل چنین مواردی می‌شوند:
- ذات‌الریه
- آبسه ریه
- سپتیسمی (گند خونی)
- عفونت ریوی مکرر
- کورپولمونل
- نارسایی تنفسی
- آمیلوئیدوز ثانویه همراه با سندروم نفروتیک
سرفه خونی از عوارض بیماری نایژه فراخی است.
آیا بیماری برونشکتازی خطرناک است؟
عوارض برونشکتازی نادر است، اما می‌تواند جدی باشد. یکی از جدی‌ترین عوارض این بیماری، سرفه کردن مقادیر زیادی خون است که در اثر پارگی رگ‌های خونی در ریه‌ها ایجاد میشود. این اتفاق می‌تواند تهدید کننده زندگی باشد و ممکن است برای درمان آن نیاز به جراحی اضطراری داشته باشید.
برونشکتازی و لاغری
نیاز به انرژی بیشتر در افراد مبتلا به برونشکتازی به دلیل افزایش کار دستگاه تنفس، التهاب مزمن و عفونت افزایش می‌یابد. این اتفاق همراه با کاهش اشتها، تنگی نفس و خستگی بدن، باعث کاهش وزن (به ویژه کاهش توده عضلانی) میشود.
روش های پیشگیری از برونشکتازی
حدود ۵۰٪ از مبتلایان به این بیماری، برونشکتازی نوع غیر CF دارند. علت دقیق این بیماری هنوز مشخص نیست. برخی‌ها به خاطر ناهنجاری ژنتیکی یا بیماری‌های مختلف دچار این بیماری می‌شوند.
پرهیز از مصرف سیگار، قرار نگرفتن در معرض هوای آلوده، بخار پخت‌وپز و مواد شیمیایی می‌تواند از ریه‌ها در مقابل عفونت محافظت کند. واکسیناسیون آنفولانزا، سرخک و سیاه‌سرفه از دیگر روش‌های پیشگیری از این بیماری هستند.
